Platform onze kindertijd

Empathisch ouderschap

Empathie
Empathie is het vermogen het gevoel van de ander in onszelf te herkennen en die ander te vertellen dat we daar weet van hebben. Het is een toestand waarin we de ander diepgaand zien op een manier waarop die ander zich ook gezien voelt. In de omgang met kinderen wil empathie zeggen het aanvoelen van zijn belevingswereld en op zijn gevoelens en emotionele behoeften ingaan. Empathie gaat dus over het waarnemen van de gevoelens en behoeften van het kind en daar zorg voor dragen. Empathie gaat niet over het uitstellen van behoeften. Bijvoorbeeld, moeder legt een doosje ijsjes in de winkelwagen en zegt tegen haar tweejarige dochter die om een ijsje vraagt dat ze moet wachten tot ze thuis zijn. En empathie gaat ook niet over het negeren of ontkennen van behoeften van het kind want daarmee dragen we alleen onze eigen pijn, angst en woede uit onze kindertijd over op onze kinderen. Met ons invoelend vermogen geven we het kind onvoorwaardelijke liefde en dat is liefde zonder dat hier voorwaarden aan verbonden zijn. Met empathie verzorgen we op een vreedzame manier verbinding tussen het kind en zijn ouders zodat het emotionele nabijheid ervaart. Als we menen dat het kind zich zus of zo moet gedragen dan zorgen we voor emotionele afstand en voelt het kind zich alleen en niet begrepen en leeft het in angst en stress. Gebrek aan empathie en liefde heeft levenslange gevolgen en veroorzaakt tal van problemen op veel terreinen van de maatschappij.         

Het gebruik van empathie is een ingrijpende benaderingswijze die duidelijk verschilt van andere manieren om een kind (of een volwassene) te bejegenen. Die andere manieren zijn bijvoorbeeld het gebruik van medicijnen om het gedrag en de stemming van het kind (of de volwassene) te veranderen door het effect ervan op het brein. Of cognitieve methoden die bedoeld zijn de gedachten en overtuigingen van het kind (of de volwassene) te veranderen. Of gedragstechnieken, zoals het gewenste gedrag belonen en het niet-gewenste gedrag negeren of bestraffen. Al deze interventies zijn subtiele manieren om het kind (of de volwassene) zover te krijgen dat het doet wat zijn ouders (of hulpverleners) van hem willen. Het kind (of het kind in de volwassene) voelt zich hierdoor verward, niet serieus genomen, niet geaccepteerd en waargenomen. Het krijgt niet de liefde die het nodig heeft. 

De empathische benadering is gebaseerd op de veronderstelling dat door tegemoet te komen aan de emotionele behoeften van het kind psychische of gedragsproblemen vroeg of later in het leven voorkomen kunnen worden. Het beoogt de kwaliteit van het leven van het kind te verhogen door tegemoet te komen aan zijn of haar behoeften. Het kind leert op zichzelf te vertrouwen als zijn ouders vanaf de eerste dag van zijn leven eerbied hebben voor de keuzes die het kind maakt. Wanneer en waar het wil slapen. Wanneer het wil eten, nabijheid nodig heeft enzovoort. Het kind heeft van zijn ouders nodig dat ze zijn behoeften en keuzes zien als de juiste en het kind hierin volgen. Een tekort aan empathie in de omgang met het kind betekent dat ouders de emotionele binnenwereld van hun kind niet (goed) begrijpen. Zonder dit begrip kan het gedrag van het kind als onredelijk of afwijkend gezien worden en blijft echte ondersteuning uit.

Doel begeleiding
Doel van de begeleiding van ouders en kinderen is  ouders te helpen zich in te leven (empathie te ontwikkelen) in wat het kind denkt en voelt. Anders gezegd, het leren raden wat er in het kind omgaat, zijn gevoelens van betekenis te voorzien en hierop adequaat in te spelen. Elke vorm van opvoeding en moraal wordt hierbij achterwege gelaten. Tegelijkertijd brengt inleving bij de ouders een proces op gang dat leert het eigen gedrag te reflecteren en in verbinding te brengen met de onvervulde behoeften uit de eigen kindertijd. Onze oude pijn bewust voelen van het kind dat we zelf eens waren deblokkeerd onze empathie. In de omgang met je kind wordt namelijk het kind in jezelf geactiveerd en daarmee ook oude niet doorleefde ervaringen. Zonder het te beseffen herhaal je met je kind dikwijls wat je zelf als kind hebt meegemaakt. Voorwaarde voor effectieve begeleiding is dat je oprechte interesse hebt in de gevoelswereld van je kind en zijn ervaringen in het middelpunt plaatst.

Werkwijze
De werkwijze in de ouder-kind relatie is gebaseerd op het gedachtegoed van Alice Miller (het kind in jezelf) en Thomas Gordon: Luisteren naar Kinderen.

(Tegenwoordig, februari 2020, ondersteun ik deze methode niet meer, omdat het de mogelijkheid geeft om op een verborgen manier het kind te sturen, te manipuleren en te controleren, het niet echt te accepteren. Dat komt omdat we bewust gedrag kunnen veranderen maar onbewust gedrag niet en de methode niet voorziet in bewustwording van onze geschiedenis. De enige waarachtige manier om het kind te bejegenen en empathie te ontwikkelen is vanuit een doorleefde geschiedenis en we ons lijden als kind gevoeld hebben.)  

We geven het kind wat ze nodig hebben en dat is liefde en bevestiging van hun gevoelens. We accepteren dat ze gelijke rechten hebben als volwassenen. Machtsstrijd maakt hierbij plaats voor nabijheid en samenwerking. We luisteren gefocust als kinderen sterke gevoelens uiten en hoe ze hun vermogen lief te hebben herstellen als wij hen comfort bieden als ze boos of verdrietig zijn. 

Het is niet mijn bedoeling om tips of adviezen te geven, maar om te leren het kind te begrijpen, zijn gevoelens te bevestigen en veilig tot expressie te brengen. Als het kind mag voelen wat het voelt en zich geheel (authentiek) emotioneel kan uiten vindt het dikwijls zijn eigen oplossingen en geef je liefde en vriendschap. Om empathisch en innerlijk vrij en open tegenover het kind te staan en het te begrijpen hebben we emotioneel gebonden informatie nodig over het kind dat we zelf eens waren. Als we het kind willen helpen moeten we werken aan onze eigen geschiedenis. We moeten de onderdrukte pijn, woede en andere emoties over de manier waarop onze ouders met ons omgingen heel bewust voelen. Alleen in onze eigen geschiedenis vinden we de adviezen die we nodig hebben in de omgang met onze kinderen of kleinkinderen.         

Om je een indruk te geven van de zienswijze klik op:
Voorbeeld 1   Driftbuien
Voorbeeld 2   Hoe laat thuiskomen
Voorbeeld 3   Begrijpen in plaats van prijzen en belonen

Toebehoren aan zichzelf 

Een kind komt niet op de wereld om ons ouders gelukkig te maken, het leven zin te geven of om een betere wereld te realiseren, maar omwille van zichzelf. Een kind is niet het verlengstuk van zijn ouders maar apart en uniek en kan daarom heel anders tegen dingen aankijken dan zijn ouders doen en het is noodzakelijk dat het daar ook alle gelegenheid voor krijgt. Het kind is een afzonderlijk persoon in wording en wil op kunnen groeien in een omgeving waarin het zich vrij kan uiten en waar zijn wil niet wordt onderdrukt.
Om zich goed te kunnen ontwikkelen heeft het kind de begeleiding van een volwassene in zeer sterke mate nodig. Een volwassene die zich kan inleven in wat een kind denkt en voelt. Een vaste persoon die het ziet en begrijpt, het lief heeft en waardeert en het respecteert om wie het zelf is. Hieruit volgt dat er geen plaats is voor allerlei trucjes, foefjes of straf om het kind naar de eigen hand te zetten.

Integriteit
Wanneer het kind niet de gelegenheid krijgt zich tot een afzonderlijke persoon te ontwikkelen dan kan zijn integriteit blijvend worden beschadigd. Het moet zijn eigen gevoelens en behoeften onderdrukken en als reactie op deze traumatische ervaringen zal het bepaalde gedragspatronen ontwikkelen. Zo kan het bijvoorbeeld druk gedrag gaan vertonen als het zich niet begrepen voelt of gefrustreerd wordt in zijn behoeften of juist heel rustig worden. Dan is er sprake van een verstoorde emotionele communicatie tussen ouder en kind. Het kind voelt zich dan onveilig, onzeker en alleen en het voelt boosheid, woede en verdriet. Als deze gevoelens niet begrepen worden en het kind moet deze onderdrukken dan kan dat zich op enig moment uiten in bijvoorbeeld agressief gedrag jegens anderen of zichzelf. Vroeg of later in het leven kan het onderdrukken van ernstige schade toebrengen aan de lichamelijke gezondheid.  

Invoelen
Om het kind goed te kunnen begeleiden en het te helpen zijn eigen weg te vinden moeten we kunnen invoelen in wat het kind voelt en denkt. Dat gaat echter niet vanzelf, omdat we zelf een dergelijke bejegening van onze eigen ouders niet hebben gekregen en we met zulke ervaringen dus ook niet vertrouwd zijn geraakt. Inleven vereist dat we moeten weten wie we zelf zijn en wat onze eigen gevoelens en behoeften zijn. Gevoelig worden voor onze eigen gevoelens en behoeften als kind is nodig om gevoelig te kunnen worden voor die van onze kinderen.